Τι είναι η ιδιοπαθής υπερυπνία;

Η ιδιοπαθής υπερυπνία είναι μια χρόνια διαταραχή ύπνου-εγρήγορσης που χαρακτηρίζεται από επίμονα μοτίβα υπερβολικής υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας (EDS) ακόμη και μετά από έναν πλήρη νυχτερινό ύπνο.

Ανήκει στην κατηγορία των διαταραχών ύπνου-εγρήγορσης γνωστές ως κεντρικές διαταραχές υπερυπνοχίας (CDH), καταστάσεις που όλες παρουσιάζουν EDS παρά την τακτική ποιότητα ή ποσότητα ύπνου κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Οι διαταραχές ύπνου-εγρήγορσης CDH περιλαμβάνουν:

• ναρκοληψία (τύποι 1 και 2)

• ιδιοπαθής υπερυπνία
• Σύνδρομο Kleine-Levin

Η υπερυπνία, επίσης γνωστή ως υπερυπνία, είναι ένας ευρύς όρος που περιγράφει την αδυναμία να παραμείνετε ξύπνιοι ή σε εγρήγορση κατά τις τυπικές ώρες αφύπνισης. Χαρακτηρίζεται από ακούσιες παραλείψεις στον ύπνο και μια συντριπτική ανάγκη για ύπνο.

Είναι ένα σημαντικό σύμπτωμα σε πολλές ιατρικές ασθένειες και διαταραχές ψυχικής υγείας, αλλά όταν εμφανίζεται χωρίς γνωστή αιτία, αναφέρεται ως «ιδιοπαθές».

Η ιδιοπαθής υπερυπνία είναι ένα πρότυπο EDS που φαίνεται να διαφέρει από άλλες καταστάσεις CDH, παρά την ελάχιστα κατανοητή παθολογία του.

Η υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, παρά το γεγονός ότι κοιμάστε αρκετά ποιοτικά τη νύχτα είναι το κλασικό σύμπτωμα της ιδιοπαθούς υπερυπνίας, αλλά άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• ημερήσιους υπνάκους που δεν αναζωογονούν
• μακράς διάρκειας νυχτερινός ύπνος (συνήθως 9 ώρες ή περισσότερο)
• αδράνεια ύπνου, εμπειρία αποπροσανατολισμού, σύγχυση, εξασθένηση της μνήμης, ανεπαρκής συντονισμός κατά το ξύπνημα
• υπερκινητικότητα, όπως η υπερβολική ομιλία, ως τρόπος διατήρησης της εγρήγορσης
• παράλυση ύπνου
• παραισθήσεις ύπνου
• πονοκεφάλους
• απώλεια ισορροπίας
• κακή ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος

Η ιδιοπαθής υπερυπνία αναπτύσσεται τυπικά κατά την εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή, με συμπτώματα που κυμαίνονται σε βαρύτητα σε όλη τη διάρκεια της ζωής.

Η ιδιοπαθής υπερυπνία και η ναρκοληψία είναι καταστάσεις CDH, διαταραχές ύπνου-εγρήγορσης που πιστεύεται ότι προκαλούνται από δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Αυτή τη στιγμή, είναι ξεχωριστές διαγνώσεις.

Ωστόσο, ο διαχωρισμός της ιδιοπαθούς υπερυπνίας από τη ναρκοληψία είναι αμφιλεγόμενος. Σύμφωνα με τους συγγραφείς μιας επισκόπησης εμπειρογνωμόνων του 2020, παραλλαγές και των δύο καταστάσεων, όπως η ναρκοληψία 2 και η ιδιοπαθής υπερυπνία χωρίς μεγάλο χρόνο ύπνου, μπορεί να μην διακρίνονται μεταξύ τους.

Παρά την πιθανή διασταύρωση μεταξύ των υποτύπων, οι συγγραφείς της κριτικής αναφέρουν ότι οι διαφορές μεταξύ της ναρκοληψίας 1 και της ιδιοπαθούς υπερυπνίας τις ορίζουν σαφώς ως ξεχωριστές καταστάσεις.

Οι διαφορές περιλαμβάνουν:

• Η ναρκοληψία 1 σχετίζεται με χαμηλά επίπεδα υποκρετίνης, γνωστής και ως ορεξίνη, μιας ορμόνης στον εγκέφαλο που βοηθά στη ρύθμιση του ύπνου, της εγρήγορσης και της εγρήγορσης. Οι υποκείμενες αιτίες της ιδιοπαθούς υπερυπνίας δεν είναι ακόμη γνωστές.
• Η ναρκοληψία 1 χαρακτηρίζεται συνήθως από καταπληξία, η οποία δεν είναι σύμπτωμα ιδιοπαθούς υπερυπνίας.

• Η υπνική παράλυση και οι υπναγωγικές ψευδαισθήσεις, έντονες παραισθήσεις κατά τη μετάβαση ύπνου-εγρήγορσης, μπορούν να εμφανιστούν και στις δύο καταστάσεις, αλλά δεν είναι τόσο συχνές ή εμφανείς στην ιδιοπαθή υπερυπνία.

• Το EDS στην ιδιοπαθή υπερυπνία τείνει να είναι επίμονο καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και συνήθως δεν παρουσιάζει «επιθέσεις ύπνου», τις ξαφνικές καθυστερήσεις στον ύπνο που παρατηρούνται στη ναρκοληψία.
• Ο μεσημεριανός ύπνος στην ιδιοπαθή υπερυπνία δεν είναι συνήθως αναζωογονητικός και σχεδόν πάντα συνοδεύεται από αμηχανία, αποπροσανατολισμό και σύγχυση κατά την αφύπνιση. Ο μεσημεριανός ύπνος στη ναρκοληψία μπορεί να είναι αναζωογονητικός.
• Σύμφωνα με μια συστηματική ανασκόπηση του 2021, η ναρκοληψία 1 μπορεί να παρουσιάζει μεγαλύτερα επίπεδα γνωστικής εξασθένησης σε σύγκριση με την ιδιοπαθή υπερυπνία.
• Η αυθόρμητη βελτίωση των συμπτωμάτων είναι πιο συχνό στην ιδιοπαθή υπερυπνία σε σύγκριση με τη ναρκοληψία.

Οι αιτίες της ιδιοπαθούς υπερυπνίας δεν είναι καλά κατανοητές. Ως κεντρική διαταραχή της υπερυπνίας, η δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος πιστεύεται ότι εμπλέκεται στην ιδιοπαθή υπερυπνία, αλλά δεν έχει εντοπιστεί συγκεκριμένη παθολογία.

Η ιδιοπαθής υπερυπνία μπορεί να διαγνωστεί από μια ποικιλία επαγγελματιών υγείας, συμπεριλαμβανομένων γιατρών πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ειδικών σε φάρμακα ύπνου και νευρολόγων.

Χρησιμοποιώντας τις οδηγίες στη Διεθνή Ταξινόμηση των Διαταραχών Ύπνου, τρίτη έκδοση (ICSD-3), ο γιατρός σας θα πάρει ένα λεπτομερές ιατρικό ιστορικό από εσάς και θα συζητήσει τα τρέχοντα συμπτώματα και τις συνήθειες ύπνου σας.

Εάν υπάρχει υποψία ιδιοπαθούς υπερυπνίας, θα σας ζητηθεί να συμμετάσχετε σε μια μελέτη ολονύκτιας ύπνου και σε μια δοκιμή πολλαπλού λανθάνοντος ύπνου (MSLT), η οποία αξιολογεί πόσο γρήγορα αποκοιμηθείτε.

Σύμφωνα με το ICSD-3, μπορεί να διαγνωστεί με ιδιοπαθή υπερυπνία εάν πληροίτε τα ακόλουθα έξι κριτήρια:

• Ο ύπνος ή η ακαταμάχητη ανάγκη για ύπνο κατά τις ώρες της εγρήγορσης, καθημερινά, για τουλάχιστον 3 μήνες. Τα υποστηρικτικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν την αδράνεια ύπνου και τους μη αναζωογονητικούς μεγάλους υπνάκους.
• Το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου έχει αποκλειστεί.
• Μια δοκιμή πολλαπλού λανθάνοντος ύπνου δείχνει λιγότερες από δύο περιόδους έναρξης ύπνου REM (SOREMPS) ή καθόλου SOREMPS μετά από προηγούμενη μελέτη ύπνου που έδειξε ύπνο REM εντός 15 λεπτών από την έναρξη του ύπνου.
• Το MLST δείχνει μέση καθυστέρηση ύπνου 8 ή λιγότερα λεπτά ή/και συνολικό χρόνο ύπνου 24 ωρών διάρκειας 660 λεπτών ή περισσότερο, όπως υποδεικνύεται μέσω μιας 24ωρης μελέτης ύπνου ή ακτιγραφίας καρπού και ενός ημερολογίου ύπνου 7 ημερών.
• Δεν υπάρχει καταπληξία.
• Καμία άλλη ιατρική πάθηση ή ουσία δεν μπορεί να εξηγήσει καλύτερα τα συμπτώματα του EDS ή τα αποτελέσματα των τεστ ύπνου.

Διαταραχή υπερυπνίας

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ιδιοπαθής υπερυπνία μπορεί αρχικά να διαγνωστεί ως διαταραχή υπερυπνίας, μια διαταραχή ύπνου-εγρήγορσης που αναφέρεται στο Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, text revision (DSM-5-TR), τον κλινικό οδηγό που χρησιμοποιείται από την ψυχική υγεία επαγγελματίες.

Η διαταραχή υπερυπνίας είναι μια ευρύτερη διάγνωση για καταστάσεις EDS που δεν πληρούν τα κριτήρια για ναρκοληψία.

Τα φάρμακα είναι η θεραπεία πρώτης γραμμής για την ιδιοπαθή υπερυπνία και η μοδαφινίλη είναι το φάρμακο εκλογής σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες πρακτικές οδηγίες από το Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου.

Η μοδαφινίλη, ένα μη διεγερτικό φάρμακο που προάγει την αφύπνιση που χρησιμοποιείται επίσης για τη θεραπεία του EDS στη ναρκοληψία, θεωρείται ασφαλές και καλά ανεκτή, με λίγες αναφορές τοξικότητας και χαμηλό κίνδυνο για κακή χρήση.

Είναι ένα από τα πολλά μη διεγερτικά φάρμακα που προάγουν την εγρήγορση που φαίνεται να αυξάνουν την εγρήγορση επηρεάζοντας τους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο, όπως η ντοπαμίνη.

Άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ιδιοπαθούς υπερυπνίας περιλαμβάνουν:

• οξυβικό νάτριο
• αμφεταμίνες
• κλαριθρομυκίνη
• φλουμαζενίλ

Σε ορισμένες περιπτώσεις ιδιοπαθούς υπερυπνίας, μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις όπως αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορεί να βοηθήσουν.

Ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει:

• αποφεύγοντας το αλκοόλ
• κρατώντας τακτικές ώρες ύπνου
• μη χρήση φαρμάκων και ουσιών που μπορεί να συμβάλλουν στο EDS
• θεραπεία όλων των άλλων παρουσών ιατρικών καταστάσεων
• βελτίωση των πρακτικών υγιεινής του ύπνου σας
• ενσωματώνοντας τον διαλογισμό
• τακτική άσκηση

• ανάπτυξη δεξιοτήτων αντιμετώπισης μέσω της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT)

Η ιδιοπαθής υπερυπνία είναι μια διαταραχή ύπνου-εγρήγορσης που εμφανίζει EDS ακόμα και μετά από άφθονο ποιοτικό ύπνο. Τα ακριβή αίτια της είναι άγνωστα, αλλά πιστεύεται ότι παίζει ρόλο η υποκείμενη δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Τα φάρμακα είναι η θεραπεία πρώτης γραμμής για την ιδιοπαθή υπερυπνία, αλλά μερικοί άνθρωποι μπορεί επίσης να ωφεληθούν από την υγιεινή του ύπνου, τις αλλαγές στον τρόπο ζωής και την αποφυγή ουσιών που αυξάνουν την υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.